Horyzont 2020 - wprowadzenie

W dniu 30 listopada 2011 r. Komisja Europejska przedstawiła pakiet środków na rzecz rozwoju badań naukowych, innowacji i konkurencyjności w Europie.

Komisarz Máire Geoghegan-Quinn ogłosiła warty 80 mld euro[1] program inwestowania w badania naukowe i innowacje o nazwie „Horyzont 2020”. Z kolei komisarz Androulla Vassiliou przedstawiła strategiczny plan innowacji dotyczący Europejskiego Instytutu Innowacji i Technologii (EIT), na który przeznaczono 2,8 mld euro z programu „Horyzont 2020”. Jednocześnie wiceprzewodniczący Antonio Tajani zapowiedział wprowadzenie nowego programu uzupełniającego – którego budżet wyniesie 2,5 mld euro – w celu zwiększenia konkurencyjności i innowacji w małych i średnich przedsiębiorstwach (MŚP). Powyższe programy finansowania będą realizowane w latach 2014-2020 r.


„Horyzont 2020” stanowi pierwszą inicjatywę skupiającą w jednym programie wszystkie unijne środki finansowania badań naukowych i innowacji. Dotyczy on przede wszystkim przekształcania odkryć naukowych w innowacyjne produkty i usługi, które otworzą nowe możliwości dla przedsiębiorstw i poprawią jakość życia. Jednocześnie w programie znacząco ograniczono formalności, upraszczając przepisy i procedury, aby przyciągnąć większą liczbę wybitnych naukowców i innowacyjnych przedsiębiorstw.

Fundusze programu „Horyzont 2020” zostaną przeznaczone na trzy główne cele. Po pierwsze, program ma wspierać czołową pozycję UE w nauce dzięki budżetowi w wysokości 24,6 mld euro (obejmującemu 77-proc. zwiększenie środków na rzecz Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych, która osiąga doskonałe wyniki). Po drugie, program zakłada zapewnienie europejskim przedsiębiorcom wiodącej pozycji w zakresie innowacji przemysłowych, na co przeznaczono 17,9 mld euro. Obejmuje to znaczącą inwestycję w wysokości 13,7 mld euro w najważniejsze technologie, a także lepszy dostęp do kapitału oraz wsparcie dla MŚP. Po trzecie, 31,7 mld euro przeznaczono na ważne kwestie dotyczące wszystkich Europejczyków, które podzielono na sześć głównych zagadnień: zdrowie, zmiany demograficzne i dobrostan; bezpieczeństwo żywnościowe, zrównoważone rolnictwo, badania morskie oraz gospodarka ekologiczna; bezpieczna, ekologiczna i efektywna energia; inteligentny, ekologiczny i zintegrowany transport; działania w dziedzinie klimatu, efektywna gospodarka zasobami i surowcami; integracyjne, innowacyjne i bezpieczne społeczeństwa. 

Program „Horyzont 2020” należy do głównych filarów tzw. Unii innowacji – jednej z inicjatyw przewodnich strategii „Europa 2020”, której celem jest zwiększenie konkurencyjności Europy na świecie. Unia Europejska przoduje na świecie w wielu technologiach, ale zarówno tradycyjne potęgi gospodarcze, jak i gospodarki wschodzące stanowią dla niej coraz większą konkurencję. Wniosek Komisji zostanie omówiony przez Radę i Parlament Europejski, a jego przyjęcie ma nastąpić do końca 2013 r.

Prostsza struktura programu, jeden zbiór przepisów i ograniczenie biurokracji sprawią, że dostęp do finansowania z programu „Horyzont 2020” będzie łatwiejszy. Program „Horyzont 2020” zakłada: znaczące uproszczenie procedury zwrotu środków dzięki wprowadzeniu jednolitej stawki ryczałtowej dla kosztów pośrednich oraz stosowaniu tylko dwóch stawek finansowania – na badania naukowe i na działania związane z rynkiem; jeden punkt dostępu dla uczestników; uproszczenie formalności przy opracowywaniu wniosków oraz zniesienie niepotrzebnych kontroli i audytów. Jednym z najważniejszych celów powyższych rozwiązań jest skrócenie okresu między złożeniem wniosku o przyznanie grantu a otrzymaniem finansowania o średnio 100 dni, co oznacza przyspieszenie realizacji projektów.

Komisja podejmie starania, aby udostępnić program większej liczbie uczestników z całej Europy, dzięki analizie możliwych synergii z funduszami przyznawanymi w ramach unijnej polityki spójności. Na podstawie programu „Horyzont 2020” w regionach o słabszych wynikach zostaną określone potencjalne centra doskonałości, którym zaproponuje się doradztwo strategiczne i wsparcie, natomiast fundusze strukturalne UE można wykorzystać do unowocześnienia infrastruktury i wyposażenia.

Kwota 3,5 mld euro zostanie przeznaczona na powszechniejsze stosowanie instrumentów finansowych, które pozwalają uzyskać pożyczki od instytucji finansowych z sektora prywatnego. Wykazano, że takie rozwiązania bardzo skutecznie przyciągają prywatne inwestycje w innowacje, co bezpośrednio przekłada się na wzrost i nowe miejsca pracy. Z kolei MŚP będą mogły skorzystać z finansowania w wysokości ok. 8,6 mld euro, ponieważ mają one decydujące znaczenie dla innowacji. 

Ponadto w ramach programu „Horyzont 2020” zaplanowano zainwestowanie prawie 6 mld euro w rozwój europejskiego potencjału przemysłowego w dziedzinie kluczowych technologii wspomagających, które obejmują: fotonikę oraz mikro- i nanoelektronikę, nanotechnologie, materiały zaawansowane oraz zaawansowane systemy produkcji i przetwarzania, a także biotechnologię. Rozwój wymienionych technologii wymaga wielodyscyplinarnych rozwiązań oraz dużych zasobów wiedzy i kapitału. 

Zgodnie z wnioskiem Komisji 5,75 mld euro (co stanowi wzrost o 21 proc.) zostanie przekazane na działania „Maria Curie”, dzięki którym od 1996 r. wsparto szkolenia, mobilność i doskonalenie umiejętności ponad 50 000 naukowców.

Stanowiący nieodłączną część programu „Horyzont 2020” Europejski Instytut Innowacji i Technologii (EIT) będzie odgrywał istotną rolę dzięki zaangażowaniu doskonałych wyższych uczelni, ośrodków badawczych i przedsiębiorstw w celu kształcenia przedsiębiorców przyszłości oraz zapewnienia europejskiemu „trójkątowi wiedzy” miejsca w światowej czołówce. Komisja postanowiła znacząco zwiększyć wsparcie dla EIT i zaproponowała dla niego budżet wynoszący 2,8 mld euro na lata 2014-2020 (dla porównania – od założenia instytutu w 2008 r. przyznano na niego 309 mln euro). EIT opiera się na nowatorskiej koncepcji transgranicznych partnerstw publiczno-prywatnych zwanych wspólnotami wiedzy i innowacji (WWiI). Do trzech działających już WWiI, zajmujących się tematyką zrównoważonej energii (WWiI „InnoEnergy”), zmiany klimatu (WWiI „Climate”) oraz społeczeństwa informacyjno-komunikacyjnego (EIT ICTLabs), dołączy w latach 2014-2020 sześć nowych wspólnot.

Finansowanie Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych (ERBN) wzrośnie o 77 proc. do 13,2 mld euro. ERBN wspiera najzdolniejszych i najbardziej twórczych naukowców, aby mogli oni prowadzić nowatorskie badania o najwyższej jakości w Europie, w ramach programu o międzynarodowej renomie. 

Program „Horyzont 2020” będzie ponadto wspierał współpracę międzynarodową, aby poprawić wyniki i zwiększyć atrakcyjność UE w dziedzinie badań naukowych, wspólnie rozwiązywać problemy globalne oraz wspierać politykę zewnętrzną UE.

Wspólne Centrum Badawcze (JRC), będące wewnętrzną służbą naukową Komisji Europejskiej, będzie nadal zapewniać wsparcie naukowo-techniczne niezbędne do kształtowania polityki UE we wszystkich dziedzinach – od środowiska, rolnictwa i rybołówstwa po nanotechnologię i bezpieczeństwo jądrowe. 

Aby do 2014 r. zakończyć tworzenie europejskiej przestrzeni badawczej, stanowiącej rzeczywisty wspólny rynek wiedzy, badań naukowych i innowacji, program „Horyzont 2020” zostanie uzupełniony dodatkowymi środkami.

[1] Stałe ceny w 2011 r. Biorąc pod uwagę szacowaną inflację w latach 2014-2020, kwota ta wynosi 90 mld euro.

(źródło: Komisja Europejska – Komunikat prasowy, Bruksela, dnia 30 listopada 2011 r.)